مهمترین حقوق مالی زوجه: مهریه، نفقه و اجرت المثل ایام زوجیت است. در قانون مدنی و سایر قوانین خاص  برای هر کدام از آنها قوانین ویژه ای در نظر گرفته شده است.:

1- آشنایی با مهریه و انواع آن

مهریه مالی است معین که در زمان عقد نکاح طرفین بر سر آن توافق می کنند. مهریه باید مالیت داشته باشد و مواردی از قبیل دست و پا و قلب و ... را نمی توان به عنوان مهریه قرار داد. مهریه دارای انواع مختلفی است:

  • مهرالمسمی: مهری است که در سند نکاح درج شده است.
  • مهرالمثل: گاهی ممکن است در سند نکاح مهریه ذکر نشود و طرفین بر سر آن توافق نکنند، در این صورت اگر نزدیکی واقع شده باشد زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. در مهرالمثل شأن زن در نظر گرفته می شود.
  • مهرالمتعه: ممکن است در سند نکاح مهر ذکر نشود؛ اما قبل از نزدیکی مرد همسر خود را طلاق دهد، در این صورت مهرالمتعه به زن تعلق می گیرد. در مهرالمتعه حال مرد از حیث فقیر یا غنی بودن در نظر گرفته می شود.

نکته: هر گاه یکی از زوجین قبل از نزدیکی فوت کند، زن مستحق نصف مهریه است (البته این موضع اختلافی است).

پدر زوج عرفاً می‌تواند مهریه را بر عهده بگیرد، ولی قانوناً بر عهده خود مرد است. اگرچه هر کس می‌تواند پرداخت کند، اما از باب ضمانت. مثل هر دین دیگر، کسی می‌تواند ضامن بدهکار شود، اما اگر مهریه، انجام کاری باشد که تنها از عهده‌ی زوج برآید و در انجام آن مباشرت مرد، مورد نظر زوجه باشد، کسی نمی‌تواند این نوع مهریه را بر عهده بگیرد.

زن می‌تواند طبق قانون قبل از پرداخت مهریه از ایفای روابط زناشویی امتناع کند به این حکم در قانون حق حبس گفته می‌شود و در آن تفاوتی بین دوشیزه و بانوان نیست.

در صورت مطالبه مهریه پرداخت آن بر حسب قیمت روز است مگر اینکه شرطی خلاف آن شده باشد. برای اطلاعات بیشتر سؤالات مربوط به مطالبه مهریه را بخوانید.  

در چه مواردی به زن مهریه تعلق نمی گیرد؟

در دو مورد به زن مهریه تعلق نمی‌گیرد:

1. در صورتی که نکاح اعم از دائم یا موقت باطل باشد و نزدیکی واقع نشده باشد و اگر مهریه را گرفته شوهر می‌تواند استرداد آن را مطالبه نماید.

2. هر گاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهت فسخ شود؛ مگر در صورتی که موجب فسخ عنن باشد که در این صورت در فرض فسخ نکاح زن مستحق نصف مهریه است.

نکته مورد توجه این است که در فرض مطالبه مهریه سقف بالای سر زوج را نمی توات توقیف کرد؛ چراکه این مال به‌اصطلاح جزء مستثنیات دین است مگر آنکه آن منزل اینقدر بزرگ و تشریفاتی باشد که از شأن مرد بالاتر باشد که در این صورت ملزم می‌شود خانه ‌ای در شأن خودش تهیه کند و مهریه همسر را از قیمت منزل فروخته شده بپردازد.

در صورتی که مهریه مال وقفی بوده باشد در این صورت باطل بوده و زوج باید مثل یا قیمت آن را به زوجه بدهد.

برای مشاهده نمونه دادخواست مطالبه مهریه اینجا کلیک کنید.

نکات مهم مهریه:

مهریه بالای ۱۱۰ سکه با معرفی و توقیف اموال نظیر ملک، دارایی، حساب بانکی و ... قابل وصول است.
مهریه پس از فوت زن توسط ورثه او و پس از فوت مرد از اموال مرد قابل وصول است.
بذل و بخشش مهریه با سند عادی امکان پذیر نیست، این کار لازم است در دفاتر اسنادرسمی انجام شود.

گاهی زوجین توافق می کنند که ملکی که در آینده زوج تهیه کند، به عنوان مهریه زوجه تعیین شود، اما متأسفانه چنین شرطی به دلیل مجهول بودن باطل  است.

ممکن است در زمان عقد مهریه مشخص نشده باشد. در فرضی که یکی از زوجین قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد زن مستحق هیچ گونه مهری نیست. اگر بعد از نزدیکی زن و بدون تعیین مهریه مرد بمیرد زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. در تعیین مهرالمثل حال و شأن زن در نظر گرفته می شود.

1- مهریه زن طلب ممتاز تلقی می شود و نسبت به طلب سایر طلبکاران اولویت دارد. 

2- اگر مرد فوت کند زن می تواند مهریه اش را از ترکه متوفی استیفا نماید و می تواند طلبش را از پدر همسر نیز استیفا نماید. 

3- زن می تواند به اداره اجرای ثبت مراجعه کرده و مهریه خود را مطالبه نماید (قبلا زن باید به دادگاه مراجعه می کرد تا بتواند مهریه خود را مطالبه نماید؛ اما در حال حاضر به دلیل تراکم پرونده ها مطالبه مهریه به اداره اجرای ثت واگذار شده است). 

4- در صورتی که شوهر فوت کرده باشد اجرائیه صادر می شود و به وراث متوفی ابلاغ می گردد و به وراث مهلت 10 روزه ای داده خواهد شد تا مهریه زوجه متوفی را پرداخت نمایند. 

5- زن می تواند با معرفی اموال از مرد تقاضای توقیف اموال وی را نیز بنماید. 

6- تعیین مهریه در صورت فوت شوهر بر اساس شاخص زمان فوت است.

7- هزینه درخواست مهریه در اداره اجرای ثبت به میزان نیم عشر خواهد بود. این مبلغ از محل ترکه زوج متوفی پرداخت خواهد شد.

2- آشنایی با نفقه

 طبق ماده 1107 قانون مدنی، نفقه به شرح زیر است:

«نفقه دائم عبارت است از همه‌ی نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به‌واسطه‌ی نقصان یا مرض».

نفقه تکلیف زوج است اما مانند هر دین دیگری شخص ثالثی می‌تواند تعهد به پرداخت آن نماید. همچنین تعهد به پرداخت نفقه تنها در ازدواج دائم وجود دارد نه موقت. در عقد موقت تنها در صورت اشتراط می‌توان زوج را متعهد به پرداخت مهریه نمود. رسیدگی به نفقه در صلاحیت شورای حل اختلاف است مگر اینکه چنین اثبات گردد که میزان نفقه از 20 میلیون تومان تجاوز نموده است.

بنابراین، نفقه یکی از تکالیف مهم مرد در زندگی مشترک است و در صورتی که مرد از انجام این تکلیف قانونی امتناع کند و یا حتی عاجز از پرداخت نفقه به همسر خود باشد، با ضمانت اجراهای قانونی مواجه می‌شود.

زن می‌تواند حتی نفقه ایام گذشته را نیز از طریق حقوقی و دادخواست مطالبه نماید و در صورت اثبات ترک انفاق از سوی زوج ماده 1129 چنین مقرر داشته است:

«در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجرای حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه زن می‌تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر را اجبار به طلاق می‌کند همچنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه».

به لحاظ کیفری نیز برای عدم پرداخت نفقه توسط شوهر در قانون، مجازات تعیین شده است و زن می‌تواند به دادگاه مراجعه و از مرد شکایت نماید. البته این امر فقط برای نفقه حال است نه گذشته.

از لحاظ حقوقی زن می‌تواند برای مطالبه نفقه حال و گذشته خود به دادگاه مراجعه و دادخواست مطالبه نفقه تقدیم دادگاه نماید؛ دادگاه میزان نفقه را معین و شوهر را به پرداخت آن محکوم کند و هرگاه شوهر حکم دادگاه را اجرا نکند و دادگاه نیز نتواند وی را مجبور به پرداخت نفقه نماید یا فاقد اموال و دارایی باشد یا امکان دسترسی به اموال وی نباشد، زن حق طلاق خواهد داشت. البته این حق زمانی برای زن ایجاد می‌شود که از شوهر تمکین کند و در خانه شوهر زندگی کند وگرنه اگر شوهر بتواند عدم تمکین زن را در دادگاه ثابت کند، او مستحق نفقه نخواهد بود.

اساساً حق نفقه قابل اسقاط نیست، پس چنین اقدامی اثر حقوقی ندارد. بنابراین اگر کسی حق نفقه خود را ساقط نماید چنین اقدامی اثر حقوقی ندارد.

برای مشاهده نمونه دادخواست مطالبه نفقه اینجا کلیک کنید. برای دریافت اطلاعات بیشتر سؤالات رایج در مورد نفقه را بخوانید.

3- آشنایی با اجرت المثل ایام زوجیت 

زن از ابتدای ازدواج تا زمانی که در منزل زوج سکونت دارد بابت کارهایی که در منزل زوج انجام می‌دهد می‌تواند تقاضای اجرت‌المثل نماید. در قانونی تحت عنوان اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب 1371 چنین آمده است:

« قانونی با عنوان اصلاح مقررات مربوط به طلاق تصویب شده بود، افزود: این قانون شامل ۷ تبصره بود که تبصره ۶ آن به موضوع اجرت المثل می‌پرداخت. در این تبصره آمده است «پس از طلاق در صورت درخواست زوجه مبنی بر مطالبه حق‌الزحمه کارهایی که شرعاً به عهده وی نبوده است، دادگاه بدواً از طریق‌ تصالح نسبت به تأمین خواسته زوجه اقدام می‌کند و در صورت عدم امکان تصالح، چنانچه ضمن عقد یا عقد خارج لازم، در خصوص امور مالی، ‌شرطی شده باشد طبق آن عمل می‌شود، در غیر این صورت، هرگاه طلاق بنا به درخواست زوجه نباشد و نیز تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از ‌وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی نباشد، به این ترتیب عمل می‌شود:

  • چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده، به دستور زوج با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه‌ اجرت‌المثل کارهای انجام‌گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌کند.
  • در غیر مورد بند«‌الف»، با توجه به سنوات زندگی مشترک و نوع کارهایی که زوجه در خانه شوهر  انجام داده است و وسع مالی زوج، دادگاه مبلغی را‌ از باب بخشش (‌نحله) برای  زوجه تعیین می‌کند».

شرایط پرداخت اجرت‌المثل چیست؟

1. به منظور پرداختن اجرت‌المثل کارهایی که زوجه در منزل زوج انجام می‌دهد، نباید جزء وظایف وی باشد. به‌عنوان مثال تمیزکاری و نظافت و یا شیر دادن به نوزاد (البته در جایی که نوزاد تغذیه‌ی دیگری به جز شیر داشته باشد).

2. خدماتی که زوجه باید انجام دهد، به دستور زوج باشد.

3. برای ارائه‌ی خدمت زوج قصد تبرع (مجانی بودن) عمل نداشته باشد. به عبارت زوجه قصد دریافت پول داشته باشد.

برای مشاهده نمونه دادخواست مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت اینجا کلیک کنید. برای دریافت اطلاعات بیشتر سؤالات مربوط به اجرت المثل ایام زناشویی را بخوانید.